Bùi Như Hải đọc sách PGS TS Nguyễn Ngọc Thiện ( Văn Và Đời )

NguyễnNgọc Thiện Văn & Đời một công trình tâm huyết, chuyên nghiệp, để đời(*)          TS. Bùi Như Hải Nguyễn Ngọc Thiện -Văn & Đời là cuốn sách mới nhất donhóm tác giả Thế Uẩn, Thy Yên, Thiên Năng cùng với sự công tác của Bùi Như Hải tuyểnsoạn vừa mới ra mắt bạn đọc tháng 8 năm 2021 nhân dịp PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện tròn tuổi thất thập ngũ. Tác phẩm do Nhàxuất bản Hội Nhà văn ấn hành, dày 1072 trang, khổ 14,5 x 20,5 cm, in tặng khôngbán, số lượng 500 bản. Côngtrình chính là một món quà quý giá vô cùng, đậm đà nghĩa tình văn chương triâm, tri kỷ với người bạn hiền Nguyễn Ngọc Thiện, thể hiện góc nhìn học thuật vềnhững tác phẩm chính đã xuất bản cùng những quan sát, ấn tượng về con người ThếUẩn - một nhà nghiên cứu, nhà báo văn nghệ, nhà hoạt động tư tưởng - văn hóa củaĐảng, bậc thầy đào tạo sau Đại học cũng là người của đời thường rất tử tế, hiềnminh, thiện lương, gốc gác từ miền văn hóa Kinh Bắc lâu đời nơi quê hương.Nguyễn Ngọc Thiện - Văn &Đời là một trong những cuốnsách về thể loại“dâng cụ”(1)  ởViệt Nam - tính đến thời điểm này được làm một cách rất dụng công, mang tính chuyên nghiệpcao, hàn lâm, đồ sộ, kì vĩ, hoàn hảo tới mức, mà trước đó các sách đã xuất bản cùngloại tuyển tập viết về một số cây đa, cây đề, bậc trưởng thượng trong giớinghiên cứu - phê bình - sáng tác vẫn chưa tạo ra được sự độc đáo của riêngmình, vì thế đã trở nên bị “lu mờ”, chưa đáp ứng được sự mong đợi của người đọc.Tôi thiết nghĩ, cuốn sách này có được như thế chính là từ việc bắt đầu tổ chứcbản thảo. Những tác phẩm trước đó, thường các đồng nghiệp cùng cơ quan hoặc cácmôn sinh của bậc trưởng thượng thực hiện nên không thể tránh khỏi sự thiếu chuẩnbị công phu trong cả một quá trình hoạt động của người được viết. Cònsách này lại do chính Nguyễn Ngọc Thiện - thế hệ sau các bậc thầy, các bậc đànanh như GS. Phương Lựu, GS. Hà Minh Đức, GS. Đinh Gia Khánh, GS. Hoàng Xuân Nhị,…biết tiếp thu kinh nghiệm làm sách nên khi thực hiện đã trực ……………………(*) Nhân đọc Nguyễn Ngọc Thiện Văn &Đời của Nhiều tác giả, Nxb. Hội Nhà văn, 2021, 1072 tr.(1) Tôi gọi Nguyễn Ngọc Thiện Văn & Đời là tác phẩm thuộc loại sách “dâng cụ” bởi loại sáchnày thường của các bậc tiền bối do học trò hay đồng nghiệp làm giúp, nhân kỷ niệm70 tuổi trở lên hoặc kỷ niệm năm mất với Hội thảo khoa học mà làm thành sách “dângcụ”.tiếp chủ trì việc tập hợp và biên soạn, cùngvới sự cộng tác của một môn sinh, đồng nghiệp vong niên, đã mở ra một lối làm sách mới, chỉ cần nhặt nhạnh,gom lại những bài tiểu luận của các cây bút là những bậc thầy, đồng nghiệp, bạnbè, môn sinh,… gần gũi, thân thiết viết về mình trong gần nửa thế kỷ qua, màkhông cần phải tổ chức một cuộc hội thảo nào cả, giống như PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện tự làm tượng cho chính mình vậy.  Sách rất chuẩn mực về mặt khoa học, về nghiệpvụ xuất bản sách. Hai là, cuốn sách chuẩn mực về mặt khoa học, đó là nói cósách mách có chứng, có độ chính xác cao, nói đến đâu có trích dẫn đến đó, bạn đọchiểu/biết ngay về xuất xứ, nguồn gốc của tư liệu, tiện trong việc tra cứu, kiểmchứng lại. Chuẩn về nghiệp vụ xuất bản sách, đó là có những quy định của quốcgia, quốc tế về sách đều được đáp ứng như: Biên mục của Thư viện quốc gia để bạnđọc biết được loại sách gì, mã số của sách ra làm sao; trình bày văn bản khoa học,đầu đề, chú thích như thế nào để bạn đọc biết được xuất xứ của bài tiểu luận đãđược đăng ở đâu; làm các thư mục, phụ lục kèm theo đến nơi đến chốn,... 2. Nguyễn Ngọc ThiệnVăn & Đời tập hợp 128 bài viếttiêu biểu được tuyển chọn  từ 134 bài viết của 91 cây bút lànhững bậc thầy, đồng nghiệp, bạn bè, môn sinh và của chính Thế Uẩn đã được đăngtrên các tạp chí, báo của Trung ương và địa phương trong 25năm qua (1996 - 2021) - cung cấp một cái nhìn 2 chiều: về Nguyễn Ngọc Thiện vàtừ chính Nguyễn Ngọc Thiện. Ngườimở đầu là GS.VS. Hoàng Trinh với bài viết Nhân đọc tập tiểu luận phê bìnhvăn học mới xuất bản gần đây đăng trên tạp chí Văn học, số5/1996 và Thầy Nguyễn Ngọc Thiện và Trại viết Lí luận, phê bình ở Quảng Bálà bài viết mới nhất của Thạc sĩ Lương Kim Phương vừa hoàn thành vào cuối tháng6 năm 2021. Trong tổng số 128 bài viết, có 2/3 số bài tập trung vào phê bình 21tác phẩm chính của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện đã xuất bản trong 25 năm qua(1995 - 2020) trong tổng số 49 công trình đã in riêng và chủ biên. Chỉ1/3 số bài còn lại mới được viết trong mấy tháng gần đây (tháng 5 và 6/2021),theo yêu cầu của những người tổ chức bản thảo, chủ yếu là những hồi ức, kỷ niệm, qua đó đưa ra những nhận xét về con người,cá tính và những ấn tượng của Thế Uẩn để lại đối với người viết không nhạt nhòa theo năm tháng.Ngoài phần Phụ lục cuối sách, cùng với 3 Thư mục và 164 tấm ảnh (đen trắng và ảnh màu), tậpsách có một bố cục rất hợp lý, chặt chẽ trong 3 phần chính: Phần I: Từ góc nhìn khoa học chuyên ngành; Phần II: Trong tình đồngnghiệp liên tài, tri kỷ; Phần III:Tự thuật - Hồi ức - Đối thoại. 2.1. Phần I: Từ góc nhìn khoa họcchuyên ngành gồm 484 trang, chiếm gần một nửa tổng số trang của cuốn sách, tậphợp 75 bài viết của 45 cây bút thuộc các thế hệ khác nhau viết về 21 tác phẩm trongtổng số 49 công trình in riêng và chủ biên đã xuất bản từ năm 1995 đến năm 2020.Có tác phẩm mới xuất bản của Nguyễn Ngọc Thiện nhận đến 11 bài viết phê bình củađồng nghiệp, đã được đăng trên các báo, tạp chí đương thời, và có cây bút có thểgọi là Nhà Nguyễn Ngọc Thiện học vì đã có một quá trình dõi theo, nghiêncứu chuyên sâu, đã cho in tới 8 bài viết về tác giả và tác phẩm Nguyễn Ngọc Thiện.Hầu hết các tác phẩm của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện xuất bản đều được độc giả,đồng nghiệp, giới nghiên cứu, phê bình văn họcquan tâm, chú ý, cùng đồng cảm và viết bài giới thiệu, đánh giá, nhận xét, trao đổi ý kiến có cảkhen lẫn góp ý. Các công trình sách của Nguyễn Ngọc Thiện luận bàn rất đa dạngvà phong phú nhưng ở bài viết này tôi chỉ điểm trọng tâm một số tác phẩm tiêubiểu được độc giả và giới nghiên cứu, phê bình quan tâm, viết bài luận bàn, traođổi.   Văn chương và tác giả dẫu không phải là một tác phẩm tiêu biểu, xuất sắc,gây dư luận xôn xao trong đời sống văn học đương thời nhưng lại là tác phẩm đầutay, đánh dấu một mốc son trong cuộc đời văn nghiệp của PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện. Cuốn sách được trình làng vào quý IV năm 1995, do Nhà xuất bảnThanh niên ấn hành, gồm 18 bài viết về một số tác giả, tác phẩm thuộc thể loạithơ và tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, đương đại như Nam Cao, Thạch Lam, NguyễnNhược Pháp, Lê Lựu,… đã thể hiện được sự đổi mới tư duy về văn học, tinh thầndân chủ trong việc đánh giá lại một cách khách quan, công tâm, thực chứng củanhững hiện tượng văn học thời quá khứ - nửa đầu thế kỷ XX. GS. VS. Hoàng Trinhtrong bài viết Nhân đọc tập tiểu luận phê bình văn học mới xuất bản gần đâyđã khen tác giả trong việc thể hiện sự chín chắn, chắc tay, khoáng đạt trong cảmthụ văn chương khi “chọn góc độ tiếp cận từ phương diện bản thể đặcthù (tính nghệ thuật), anh cố gắng khám phá đặc trưng sáng tạo mang dấu ấnphong cách riêng của mỗi nhà văn, bút pháp độc đáo của nghệ sĩ ngôn từ qua từngtác phẩm thuộc thể loại của nó, từ đó trân trọng những tìm tòi, đóng góp khácnhau của từng bản lĩnh tác giả, khi họ vững tâm đi trên đại lộ của nghệ thuật:phục vụ cho đời sống xã hội, làm phong phú, đa dạng thêm những phương cách tiếpcận, cách nghĩ, lối cảm hướng về Chân, Thiện, Mỹ, trước những đối tượng mangtính thẩm mỹ cao” (tr.21). Đặc biệt, tác giả bài viết đã đánh giá rất xác đángrằng: “Mộtđiều đáng chú ý và cần khẳng định ở cây bút Nguyễn Ngọc Thiện là thao tácnghiên cứu công phu, trung thực trước tư liệu khoa học. Anh trân trọngdi sản lý luận và thành tựu nghiên cứu của những người đi trước (trong nước vàtrên thế giới). Từ đó trên những vấn đề luận bàn, anh có dịp nói rõ những gìanh tiếp thu và phát triển ý kiến, luận điểm hoặc tư liệu nơi họ đưa lại, và ởphương diện khả thủ nào, anh tranh luận với họ hay đề xuất, gợi ý những cách luậngiải khác, để cùng tham gia vào những tìm tòi khoa học chưa thể tới kết luận hoặcxong xuôi. Sự chừng mực trong lời lẽ, điềm tĩnh, không cực đoan, bó hẹp, luôn gợimở, chân tình trong trao đổi ý kiến. Nó thể hiện tinh thần khiêm tốn, kế thừa,phát huy dân chủ, không áp đặt trong khoa học” (tr.22). PGS. TS. Nguyễn Hữu Sơntrong bài viết Văn chương và tác giả, cũng đưa ra một nhận xét, đánh giárất đúng khi cho rằng: “Tập sách Văn chương và tác giả không phải là mộtcông trình nghiên cứu chuyên biệt, không dụng công vào một khu vực đề tài riêngnào” nhưng “vốn là một cây bút lýluận, nên có thể nói các trang phê bình của Nguyễn Ngọc Thiện thường có ý nghĩađặt vấn đề (hoặc xới lại vấn đề) và có cách lý giải tương đối sáng rõ” (tr.24).Sau gần một năm tập tiểu luận, phê bình đầu tay xuất bản,PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện tiếp tục ra mắt độc giả cuốn chuyên luận Nhìn lại cuộc tranh luận nghệ thuật 1935 - 1939. Cuốn chuyên luận đầu tay này do Nguyễn NgọcThiện chủ biên được giới chuyên môn đánh giá là một trong những chuyên luận từtrước tới nay tập hợp tư liệu, năng lực khái quát, trình bày tương đối đầy đủ,khoa học về cuộc tranh luận giữa hai phái “Nghệ thuật vị nghệ thuật” và “Nghệthuật vị nhân sinh” đã từng diễn ra sôi nổi thời kỳ 1935 - 1939, qua đó giúpngười đọc có một cái nhìn tương đối toàn diện, đầy đủ bức tranh toàn cảnh về cuộctranh luận đầy nảy lửa này; đồng thời là bài học trong việc sưu tầm tư liệu, khảosát, nghiên cứu phải dựa vào văn bản đáng tin cậy,… Trong bài viết Nhìn lạicuộc tranh luận nghệ thuật 1935 - 1939, PGS. TS. Nguyễn Sơn đã kh   định rằng: chuyên luận này là một trong những công trình từ trước tớinay tập hợp các nguồn tư liệu và cách trình bày tương đối khá đầy đủ nhất:“Toàn bộ tập sách đã sưu tầm được tròn 50 bài viết của 23 tác giả ở cả hai phái“vị nhân sinh” lẫn “vị nghệ thuật” và tạo nên phần giá trị xương cốt về mặt tư liệu.Ở đây còn có một bảng dẫnThư mục với tổng số 66 bài viết từng đăng trên các báo Tao Đàn, TràngAn, Tiến bộ, Tiểu thuyết thứ bẩy,… với đầy đủ ký chú thờigian xuất bản. Phần cuối bộ sách có thêm thư mục nghiên cứu chọn lọc 36 tiểu luận,chuyên luận và giáo trình đã đề cập tới cuộc tranh luận, đồng thời có tiểu dẫnsơ lược về các tác giả chủ yếu đã tham gia cuộc bút chiến như Bùi Công Trừng, HảiTriều, Hoài Thanh, Lan Khai, Lưu Trọng Lư, Phan Văn Hùm, Thiếu Sơn,…” (tr.29).Trong bài viết Cuộc tranh luận nghệ thuật 1935 - 1939 dưới một góc nhìn mới,PGS.TS. Nguyễn Thanh Tú đã khẳng định tầm quan trọng, sự đóng góp mới mẻ củacông trình chính là “ngoài sự giúp ích cho bạn đọc và giới nghiên cứu đi sâuvào các vấn đề cụ thể của cuộc tranh luận, nó còn là bài học về công tác sưu tầmtư liệu, về phương pháp nghiên cứu văn bản học, bài học về sự khảo sát, nghiêncứu, tìm tòi phải dựa trên văn bản tin cậy,… phần Khảo luận của cuốn sách cũnghết sức công phu khi đánh giá, phân tích sự cọ xát giữa những ý kiến thuộc cácquan điểm nghệ thuật khác nhau trong không khí sôi nổi, quyết liệt tranh biện,…tuân thủ một phương pháp luận khoa học là đứng trên quan điểm lịch sử để nhậnxét, nghĩa là “từ chỗ đứng của hôm nay” để nhìn lại, đặt ý kiến tranh luận vàohoàn cảnh lịch sử cụ thể trong những năm 1935 -1939, đối chiếu với tư duy lý luậnhiện đại để minh định đúng sai” (tr.32 - 33). Kết thúc bài viết, tác giả bài viếtđã có một kết luận rất xác đáng rằng: “Đây là một công trình khoa học nghiêmtúc, công phu, rất có ích cho chúng ta muốn tìm về một giai đoạn văn học, muốnđi sâu tìm hiểu một cuộc tranh luận học thuật sôi nổi, quyết liệt một thời.Ngoài giá trị về mặt tư liệu nó còn là bài học về một thao tác tư duy   phân tích vừa mang tính hệ thống vừa mangtính cụ thể, vừa có cái nhìn toàn cảnh vừa đi sâu vào cấp độ chi tiết” (tr.35). Văn học Việt Nam thế kỷ XX - Quyển Năm - Lý luận phê bình là côngtrình bộ tùng thư do PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện đã tập trung sức lực, trí tuệcũng như tình cảm của mình nhiều nhất. Công trình này được Nhà xuất bản Văn họcấn hành, công bố 13 tập, hơn 13.000 trang khổ lớn, từ năm 2005 đến 2010 đã gópphần quan trọng vào việc khắc họa một cách toàn diện về diện mạo lý luận - phêbình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Công trình được độc giả, giới nghiên cứu,phê bình văn học đánh giá cao về sự hiểu biết toàn diện, sâu sắc trong việc dựnglại bức tranh tổng thể của tiến trình hình thành, vận động và phát triển của lýluận phê bình văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến 1975. Trong bài viết Nhận diện lý luận, phê bình văn học Việt Nam thếkỷ XX, Hiếu Giang đã khẳng định giá trị to lớn trong việc thẩm định những disản mỹ học lý luận văn học giai đoạn 1945 - 1975: “Việc xuất bản một công trìnhsưu tuyển đồ sộ ngót mười ngàn trang,… là một nỗ lực lớn của cả đội ngũ, vừa làmột ân huệ lịch sử. Nói ân huệ lịch sử bởi nó không chỉ là hệ thống hóa tư liệu,thẩm định các tác giả, lựa chọn tác phẩm, phân chia các giai đoạn hình thành thểloại này, mà còn nêu những nhận định tổng quan về một thời kỳ lịch sử đầy biếnđộng, nhưng cũng đầy ưu ái đối với sự phục hưng văn hóa dân tộc, khi cánh cửagiao lưu văn hóa Đông - Tây được mở rộng” (tr.223); đồng thời “là những bài họcbổ ích cho các thế hệ nhà văn, nhà lý luận - phê bình trong bối cảnh đất nướcđang chuyển mình sang thời kỳ Đổi mới, khi đội ngũ lý luận - phê bình được dầndần chuyên nghiệp hóa, để góp phần xây dựng một nền văn học Việt Nam tiên tiến,đậm đà bản sắc dân tộc trong một thế giới hòa đồng, hội nhập” (tr.230). Trongbài Toàn cảnh lý luận phê bình văn học thế kỷ XX, GS. VS. Hồ Sĩ Vịnh đãkhẳng định bộ sách ra đời được coi là một sự kiện lớn trong đời sống văn nghệ, mộtcôngtrình khoa học rất công phu, nghiêm túc, phácthảo toàn cảnh bức tranh thể loại lý luận phê bình văn học Việt Nam thế kỷ XX: “Saunhiều năm sưu tầm, chỉnh lý, đánh giá, vừa qua lần lượt trên văn đàn Bộ tuyểntác phẩm của các tác gia lý luận - phê bình văn học Việt Nam (Quyển NĂM trong BộTổng tập văn học Việt Nam thế kỷ XX, do Nxb. Văn học ấn hành) đã đến với bạn đọcvới 13 tập, in đẹp, bìa trang nhã. Đây được coi là một sự kiện lớn trong đời sốngvăn nghệ. Với trên 15.000 trang sách khổ lớn được tuyển chọn, phân bố trongvòng 5 năm (2005 - 2010), nhóm biên soạn do PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện làm chủbiên đã phác thảo toàn cảnh bức tranh thể loại lý luận phê bình gồm 1.000 tácphẩm tiêu biểu của 250 lượt tác giả, là một công trình khoa học công phu,nghiêm túc với sự hợp tác của hàng trăm tác giả - vốn là đối tượng khảo sát củacông trình tập thể này” (tr.231 - 232). Trong bài Người ở tuyến đầu mặt trậnvăn nghệ, PGS.TS. Hà Công Tài đã ghi nhận công lao của PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện trong quá trình thực hiện công trình này: “Bộ sách mất rất nhiều thời gian, công sức.Với trách nhiệm chủ trì, anh đã đặt ra những nguyên tắc làm việc rất khắt khe vềtính chính xác, tin cậy, nguyên bản gốc của tư liệu, về quy cách viết giới thiệu,tuyển chọn, quy cách trình bày. Riêng sự thận trọng, chỉn chu, chính xác, thìtheo chỗ tôi biết, khó có người nào sánh được với anh” (tr.696). Lý luận, phê bình và đờisống văn chương là tập sách tiểu luận -phê bình thứ tư của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện, do Nhà xuất bản Hội Nhà vănấn hành năm 2010, viết trong thời gian 2005 - 2010, đã được trao tặng thưởngcho công trình lý luận, phê bình Văn học nghệ thuật từ Hội đồng Lý luận phêbình Văn học nghệ thuật Trung ương năm 2013. Trong bài viết Lý luận, phêbình và Đời sống văn chương của Nguyễn Ngọc Thiện, Nguyễn Long đã có sựđánh giá tổng thể về văn của Nguyễn Ngọc Thiện là rất hấp dẫn, có sức hút ở bềdày của sự sáng tạo, ở độ tin cậy về văn bản, ở sự đánh giá giàu chất tư duy khoa học, giàu chấtthẩm mỹ, có lý, có tình. Tiếp đến tác giả bài viết đã đi vào đánh giá, nhận xétcụ thể của Phần thứ nhất và Phần thứ hai, từ đó đi đến một nhận định rất xácđáng rằng: “Lý luận, phê bình và Đời sống văn chương thêm một lần nữa khẳngđịnh năng lực cảm thụ và tư duy dồi dào, tài năng của nhà nghiên cứu Nguyễn NgọcThiện trên hành trình kiếm tìm, khám phá và sáng tạo trong một nhánh quan trọnghợp thành dòng chảy lớn của văn chương nước nhà. Tác phẩm nghiên cứu này rất bổích cho những người quan tâm tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của nềnvăn học nước nhà trên bình diện nghiên cứu, lý luận, phê bình. Đồng thời nócũng là tài liệu tham khảo có giá trị cho giảng viên và sinh viên ngành văntrong trường đại học” (tr.245 - 246). Trong bài Đọc Lý luận, phê bình và Đờisống văn chương, PGS. TSKH Nguyễn Trọng Nghĩa cũng có nhận định rất xácđáng về tác giả của cuốn sách rằng: “Đây là công trình in riêng thứ năm của tácgiả, không kể 19 cuốn chủ biên, 30 cuốn in chung từ 1995 đến nay. Dễ thấy sứclàm việc đầy năng sản của nhà nghiên cứu lý luận, phê bình Nguyễn Ngọc Thiện ởđộ sung mãn, thăng hoa” (tr.247), “đã có nhiều công sức đóng góp cho nghiên cứu,phê bình văn học Việt Nam đương đại” (tr.251). Trong bài Một cách nhận diệnđời sống văn chương, PGS. TS. Phùng Gia Thế cũng có một nhận định chung vềtác giả của tập sách rất đúng khi cho rằng: “Đọc công trình của Nguyễn Ngọc Thiện,qua cách thức làm việc và khối lượng tư liệu đồ sộ mà ông phải xử lí cho thấy sựbền lòng, chỉn chu và tâm huyết cuộc đời ông dành nghiên cứu văn học, một côngviệc thật sự kì khu mà không phải ai đã từng tham dự đều có thể đi trọn hànhtrình” (tr.257). Tiếp đến, tác giả bài viết đã lần lượt nêu bật những nét mới,sự đóng góp cả mặt lý luận lẫn thực tiễn của hai phần chính và phần phụ lục, cuốicùng đi đến ghi nhận một chặng đường bền bỉ và thành tựu của mấy chục năm dànhtâm sức cuộc đời bên trang viết của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện. Văn chương, Nghệ thuậtvà Thẩm mỹ tiếp nhận là tập tiểu luận - phê bình thứ sáu của PGS. TS.Nguyễn Ngọc Thiện, do Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành năm 2015 đã được Hội đồnglý luận - phê bình Văn học nghệ thuật Trung ương trao tặng thưởng và Hội đồngGiải thưởng Sách Việt Nam (Hội xuất bản sách Việt Nam) trao tặng Giải Bạc -Sách hay năm 2016. Trong bài viết Tính hiện đại của một tập sách, PGS.TS. Nguyễn Thanh Tú đã cho rằng: Chính sự “đa năng” của một cây bút lão thực mà“trong cuốn sách có những bài viết đảm bảo độ sâu đằm của học thuật, tính thờisự cập nhật của báo chí, tính chuẩn mực của một văn phong hàn lâm, tính mềm mại,uyển chuyển không kém phần bay bổng của chất văn nghệ sĩ”. Theo tác giả bài viết,thì tính hiện đại của tập sách được căn cứ vào ba phẩm chất sau đây, đó là “Tinhthần đối thoại, phản biện; Tiếp nhận thẩm mỹ; Khám phá, phát hiện, khẳng địnhcái mới” (tr.283). Trong bài viết Mấy vấn đề trong Văn chương, nghệ thuật vàthẩm mỹ tiếp nhận, PGS. TS. Lê Đình Cúc đã đi sâu tìm hiểu một vài vấn đề nổitrội, quan trọng của Phần I và Phần II, từ đó đi đến kết luận: “Với 5 cuốn sáchđã in riêng, hàng chục cuốn sách chủ biên, hàng trăm bài báo đã được công bố,cùng với tác phẩm thứ 6 này, Nguyễn Ngọc Thiện xứng đáng đứng vào hàng ngũ nhữngnhà khoa học xã hội và nhân văn, có những đóng góp đáng ghi nhận và thiết thựcvào đời sống nghiên cứu và phê bình Văn học Việt Nam đương đại” (tr.295). Trongbài viết Công sức sáng tạo qua một tập tiểu luận - phê bình văn học, GS.VS. Hồ Sĩ Vịnh cũng đã đi vào phân tích, đánh giá những nội dung tâm đắc nhấtnhư: Phần I, đó là Vấn đề tài năng trong nghệ thuật; Phê bình văn học - bạn đồnghành của nhà văn, bạn đọc; Vấn đề thẩm mỹ tiếp nhận của người đọc. Phần II, đólà Đời người và nghiệp văn của Ma Văn Kháng. Cuốn cùng tác giả bài viết đã ghinhận những đóng góp cũng như hạn chế của tập sách: “Tuyển tập tiểu luận - phêbình Văn chương, nghệ thuật và Thẩm mỹ tiếp nhận, không tránh khỏigiới hạn như: lối hành văn ở một vài bài viết về chân dung văn hóa chưa thậthàm súc,… Tập tiểu luận - phê bình công phu, có những đóng góp về phong khí họcthuật, có tâm với những đồng sự, đồng nghiệp, với các nhà văn hóa hiện đại cótên trong cuốn tiểu luận - phê bình này” (tr.301).   Cuốn sách Đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảngvà Lý luận, thực tiễn Nghệ thuật do Nhà xuất bản Văn học ấn hành vào quýIII năm 2020 là cuốn sách in riêng thứ 9 của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện.Tác phẩm này là một trong 7 cuốn sách tiêu biểu viết về đường lối văn hóa, vănnghệ của Đảng, được PGS. TS. nghiên cứu rất bài bản, khoa học, tiếp cận dướigóc độ nghiên cứu sự nhất quán và tiếp tục phát triển của đường lối văn hóa,văn nghệ của Đảng từ Đề cương về văn hóa Việt Nam 1943 đến nay nên rấtđược các giới, các ngành quan tâm, đánh giá cao, xứng đáng đạt giải B về Cáctác phẩm lý luận, phê bình VHNT xuất bản năm 2020 của Hội đồng lý uận, phêbình VHNT Trung ương. Ở bài Mùa xuân khôngchịu lùi, PGS.TS. Vũ Nho đánh giá là một trong cuốn sách khảo luận độc đáo,xưa nay hiếm bởi cho đến nay mới chỉ có hai chuyên luận, ba giáo trình và haitài liệu tham khảo viết về đường lối văn nghệ của Đảng. Công trình này là chuyênluận thứ ba nhưng lại có sự khác biệt, mới mẻ so với các công trình trước đó. Sựmới mẻ, khác biệt thể hiện ở chỗ tác giả của công trình “không chỉ trình bày đườnglối văn nghệ của Đảng, mà có thêm phần Lí luận, thực tiễn Nghệ thuật để làm rõthêm cho đường lối. Thêm nữa, kèm với các bài viết còn có 42 ảnh tư liệu, trongđó có nhiều bức quý hiếm về các vị lãnh tụ với văn nghệ sĩ”, các tư liệu gốc vềđường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng được tập hợp, sắp xếp đầy đủ, hệ thống, xuấtxứ rõ ràng, theo trình tự thời gian, “định các dấu mốc lịch sử của sự phát triểnđường lối văn hóa, văn nghệ; đồng thời, căn cứ vào yêu cầu phê bình và tự phêbình của Đảng, mạnh dạn nêu lên các thiếu sót và hạn chế có tính lịch sử của đườnglối ấy” (tr.398 - 399). Ở bài viết Một chuyên khảo đáng quý, PGS.TS. NguyễnThanh Tú cho rằng: công trình sách của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện rất đáng quý,như một cuốn “cẩm nang”, như một thứ hành trang tinh thần để vững vàng bước vàothời 4.0. Công trình này vì vậy “có giá trị tổng kết cả về lý thuyết và thực tiễncủa một giai đoạn lịch sử trong việc thực hiện, triển khai đường lối văn hóavăn nghệ của Đảng. Nó rất quý cho hôm nay ở nhiều phương diện: bám sát vào địnhhướng của đường lối; rèn luyện bản lĩnh chính trị hướng về nhân dân - cội nguồncủa sáng tạo nghệ thuật; kế thừa tinh hoa truyền thống; tiếp thu cái mới bênngoài trên cơ sở chọn lọc cho phù hợp,...” (tr.418). Ở bài viết Một chuyênkhảo bổ ích, PGS.TS. Lê Thị Bích Hồng đã đi sâu vào tìm hiểu, phân tích,đánh giá, nhận xét từng phần của bố cục chuyên khảo,sau đó tác giả bài viết đã đi đến một nhận định rất đúng rằng: Chuyên khảo Đườnglối văn hóa, văn nghệ của Đảng và Lý luận, thực tiễn nghệ thuật của PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện là một công trình nghiên cứu đầy tâm huyết, đam mê, trítuệ của một nhà khoa học, nhà lý luận, phê bình bền bỉ, cần mẫn. Công trình này“là nguồn tư liệu quý, tin cậy cho việc nghiên cứu, học tập và giảng dạy học phầnĐường lối VHVN của Đảng và là tài liệu quan trọng góp phần thực hiện chủ trươnglớn của Đảng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”(tr.434).2.2. Phần II: Trong tình đồngnghiệp liên tài, tri kỷ gồm có 316 trang, tập hợp 46 bài viếttiêu biểu từ những bậc đàn anh kỳ cựu đến những môn sinh vừa mới rời ghế nhàtrường với tình tương thân tương ái liên tài, tri kỷ đã dành cho Nguyễn NgọcThiện - một con người hiền minh, lão thực, có tài, có tâm, có tầm, suốt đời vìsự nghiệp khoa học văn chương, giáodục và báo chí. Về phương diện nghiên cứukhoa học, phê bình văn học, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện là người đã dành trọn vẹncả cuộc đời cho sự nghiệp nghiên cứu khoa học, được đánh giá là một trong nhữnggương mặt tiêu biểu, uyên bác, có uy tín, có “thương hiệu”trong giới học thuật văn chương nước ta. Ngay cả hiện nay, PGS. TS.Nguyễn Ngọc Thiện tuổi đã ngoài thất thập ngũ nhưng nhờ ơn Trời sức khỏe vẫn còn tốt, trítuệ vẫn còn minh mẫn, niềm say mê nhiệt huyết với công tác nghiên cứu khoa họcvẫn luôn rực cháy nên trong bốn năm (2018 - 2021) gần đây liên tục đã in được 4cuốn sách nghiên cứu, lý luận/phê bình văn học, với tổng số gần 3500 trang in,số lượng 3.000 bản, tại Nhà xuất bản Hội Nhà văn, nâng sách in riêng lên 9 cuốn.Nếu không tính 57 cuốn in chung, thì trong vòng 26 năm (1995 - 2021) gia tàisách của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện đã góp vào đời sống văn chương đất nước vớitổng số 49 cuốn sách in riêng và chủ biên, cùng với 174 số Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam do Nguyễn NgọcThiện làm Tổng Biên tập, cộng lại đã lên tới con số hơn 50.000 trang, trở thànhmột trong những nhà khoa học hậu sinh Trước tác đẳng thân (sách cao bằng/vượtquá đầu của người làm ra nó). Riêng chồng 174 số Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam phải xếp thành một chồng khác, đặt bên cạnhchồng sách (xem ảnh chụp ở bìa 4 của sách). Với thành quả đó, PGS. TS. NguyễnNgọc Thiện rất được bạn đọc, đồng nghiệp, môn sinh, giới nghiên cứu, phê bìnhvăn học nghệ thuật trong và ngoài nước quan tâm, đánh giá cao. Nhà báo Diệu Ân trongbài viết Nguyễn Ngọc Thiện - cây bút kỳ cựu trong nghiên cứu văn học, báochí văn nghệ đã có một nhận xét rất đúng rằng: “Trình độ nghiên cứu phêbình văn học nghệ thuật của Nguyễn Ngọc Thiện đã đạt mức hàn lâm. Nói ra điềunày là có cơ sở, vì không nhiều người xuất bản được một hệ thống công trìnhnghiên cứu, sưu tầm, lưu trữ công phu hiếm có như thế. Chúng ta không hề muốnso sánh nhưng không thể phủ nhận tài năng đức độ của nhà phê bình nghiên cứuvăn hóa Nguyễn Ngọc Thiện” (tr.63). Đỗ Thị Mừng trong bài viết Người cầm bút đã từng cầm súng cũng có chung ý nhậnxét khi cho rằng: “Bất cứ ai trong chúng ta khi đọc sách của ông [Nguyễn NgọcThiện - BNH nhấn mạnh], cũng như đọc những bài viết củamọi người về sách của ông, đều thấy nổi rõ về một Nguyễn Ngọc Thiện nghiêm khắctrong biên soạn sách. Cẩn trọng trung thực trong trích dẫn tư liệu, đào sâunghiên cứu kỹ về tư liệu,… có lối viết thâm trầm, sâu sắc với một vốn kiến thứcsâu rộng, sự đánh giá chừng mực và toàn diện” (tr.528). PGS. TS. Trần Thị Việt Trung trong bài NguyễnNgọc Thiện - nhà nghiên cứu, phê bình thực chứng, nghiêm ngặt cũng đã nhậnxét về PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện là một trong những nhà khoa học nghiêm túc, cẩntrọng, đam mê, có nhiều đóng góp trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận, phê bìnhvăn học: “Nhìn vào danh mục các công trình nghiên cứu của PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện, bản thân tôi cảm thấy “choáng ngợp” và hết sức nể phục bởi số lượng cáccông trình nghiên cứu của anh. Với 9 cuốn sách in riêng (cuốn có số lượng trangít nhất là 184 trang, cuốn có số lượng nhiều trang nhất là 1228 trang, tổng cộngsố lượng trang của cả 9 cuốn sách là hơn 5.000 trang); và 39 công trình nghiêncứu (sách và bộ sách) do anh làm chủ biên (trên 45.000 trang). Chỉ qua con sốthống kê đó thôi cũng đã có thể nói: Anh chính là một cây bút nghiên cứu, phêbình “lực lưỡng”, “trước tác đẳng thân”, một nhà khoa học đam mê, lao động hếtmình, cống hiến hết mình cho sự nghiệp văn chương nước nhà” (tr.749 - 750). Về phương diện báo chí, hơn 20 năm làm công tác Tạpchí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam, trong đó có 15 năm liên tục (7/2006 -12/2020) ở cương vị Tổng Biên tập, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện cùng đồng nghiệp trong tòa soạn đãcho xuất bản 174 số tạp chí, phát hành định kỳ hàng tháng, với tổng số hơn15.000 trang gốc, 300.000 bản in. Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam đãtrở thành một trong những tạp chí chuẩn mực, có sức thuyết phục cao, có sự ảnhhưởng rất lớn đối với khối báo chí văn học nghệ thuật, và các tạp chí, báochuyên ngành Trung ương và địa phương đều tham khảo kinh nghiệm làm báo chí củaTạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam - con chim đầu đàn. Hiện Tạp chí vẫn đang hiện diệntrong đội hình báo chí văn nghệ của cả nước, vẫn được bạn đọc yêu mến đón nhận,đánh giá cao trong việc sắp xếp, trình bày đẹp, hài hòa, phong phú, mới mẻ cả nộidung lẫn hình thức nghệ thuật. Trong bài viết PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện- người phu chữ cần mẫn, Thùy Dung đã ghi nhận công lao to lớn của Nguyễn Ngọc Thiện trongviệc tạo dựng được “thương hiệu”, có uy tín của Tạp chí Diễn đàn Văn ghệ ViệtNam: “Tham gia công tác báo chí từ cách đây đã 10 năm, hiện PGS.TS. NguyễnNgọc Thiện đang đảm nhiệm vị trí Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ ViệtNam - một trong những tạp chí văn nghệ tổng hợp hàng đầu của giới văn nghệcả nước. Tạp chí từ thời ông lãnh đạo đã từng bước đổi mới ngày một chuyên nghiệpvề nội dung, chỉn chu về hình thức, xứng tầm một tạp chí văn nghệ đầu ngànhmang tính chất mẫu mực. Về hình thức, từ mục lục đến trang bìa, từ chú thích đếntên chuyên mục được đặt đầu trang bìa, đều được trình bày rất chuyên nghiệp vàkhoa học đạt chuẩn trong nước và quốc tế. Vì Tổng Biên tập là một nhà khoa họcnên uy tín của Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam ngày càng được khẳng định. Cácbài đăng trên tạp chí đều được tính điểm cộng cho các công trình khoa học,…”(tr.592 - 593). Trong bài Người thổi lửa cho nghề viết, Nguyễn Đình Lâm cũngđã ghi nhận tâm huyết, sự cống hiến của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện trong hơn 15năm cả về trí tuệ, sức lực để chăm bẵm Tạp chí như một đứa con tinh thần củamình: “Với cương vị là Tổng Biên tập, nhà báo - nhà văn, PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện luôn danh nhiều thời gian của công việc văn chương, cho công việc làm báovăn nghệ. Từ việc trực tiếp biên tập từng bài cho tới việc xem xét, chỉnh sửa từngchi tiết của những tin, bài, cho đến giai đoạn lên maket, sửa bông, ông đềudành hết tâm huyết và kiểm tra một cách chính xác, cho đến lần cuối cùng trước khi tạp chí đưa đi nhà in” (tr.565 - 566). Nguyễn Thị Liên Tâm trong bài PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện - trí tuệ và lòng nhân cũng đã cómột nhận xét rất đúng rằng: PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện là một nhà báo tầm cỡ bởiông đã “đưa uy tín thương hiệu Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam ngày càng đượccoi trọng, ngày một chuyên nghiệp về nội dung, chỉn chu về hình thức xứng tầm mộttạp chí văn nghệ đầu ngành mang tính chất mẫu mực, chuyên nghiệp và khoa học đạtchuẩn trong nước và quốc tế” (tr.782).Về lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo, trong hơn 20năm làm “nghề giáo” PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện cũng gặt hái được rất nhiều thànhquả trong công tác giảng dạy, hướng dẫn khoa học, được các đơn vị đào tạo, cácnhà giáo dục hàng đầu, học trò, bạn văn kính nể, yêu mến, ngưỡng mộ. Tính đếnthời điểm này, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện đã hướng dẫn thành công 69 học viênCao học và 6 Nghiên cứu sinh, góp phần to lớn vào việc đào tạo đội ngủ giáoviên, cán bộ nghiên cứu văn chương của nước ta hiện nay. Thành quả đó đã đượcnhà báo Thùy Dung ghi nhận trong bài viết PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện  người phu chữ cần mẫn: “Ngoài cương vị của mộtnhà khoa học, nhà văn, nhà phê bình văn học, PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện còn đượcmọi người biết đến là một nhà giáo xuất sắc với kinh nghiệm giảng dạy phong phúhiếm có. Trong hơn 20 năm làm “nghề giáo” của mình ông đã giảng dạy và hướng dẫnnhiều nghiên cứu sinh, học viên cao học, nhiều người có học vị Tiến sĩ, Thạc sĩvăn chương,… cho ra đời nhiều luận văn, luận án có giá trị nghệ thuật và chuẩnmực khoa học được đông đảo giới chuyên môn tán thưởng và công nhận” (tr.592 -593). GS. TSKH. Phương Lưu trong bài Nguyễn Ngọc Thiện - như tôi biết đãđánh giá rất cao tinh thần làm việc khoa học, nghiên túc của PGS. TS. Nguyễn NgọcThiện trong việc hướng dẫn học trò của mình làm Luận văn, Luận án đạt kết quảcao: “Các học trò do anh [PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện - BNH nhấn mạnh] hướng dẫnlàm Luận văn, Luận án chịu ảnh hưởng của anh, cũng có được một nề nếp chu đáochặt chẽ khi trình bày các bài báo khoa học đưa in, khi viết Luận văn, Luận ánqua từng chương mục, qua kết cấu tổng thể của một công trình khoa học chuyênsâu, có ý nghĩa như một chuyên đề. Trong đó có những Luận văn, Luận án bảo vệxuất sắc, khi đưa in cho các nhà xuất bản, đều được đánh giá cao trước hết về đảmbảo các quy chuẩn trong trình bày văn bản khoa học với một trình độ nghiệp vụcao” (tr.745). Có cùng nhận định, PGS. TS. Trần Thị Việt Trung trong bài viết NguyễnNgọc Thiện - nhà nghiên cứu, phê bình thực chứng, nghiêm ngặt cũng đã ghinhận sự tận tâm, nhiệt huyết của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện: “Vốn là một nhàkhoa học nghiêm túc, cẩn trọng, là một nhà “tư liệu học” lớn, rất giàu có vàphong phú các nguồn tư liệu, lại rất đam mê trong nghiên cứu và giảng dạy -PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện luôn mang tới cho các thế hệ học trò những kiến thứcvừa có tính chuyên sâu, có tính khái quát, vừa mang tính truyền thống, lại cótính hiện đại, tính thời sự. Vì vậy, các tiết học của thầy Nguyễn Ngọc Thiện đềuđược học viên yêu thích, hào hứng. Và điều tôi rất tâm đắc là: thầy luôn cung cấpđầy đủ các tài liệu tham khảo cho học viên, tổ chức cho các em thảo luận mộtcách “dân chủ” khi đọc và sau khi kết thúc chuyên đề. Sự tận tụy hết lòng vì họctrò của thầy còn được thể hiện ở sự giúp đỡ, sự tạo điều kiện, sự chu đáo, tỷ mỷ,nghiên túc trong quá trình hướng dẫn học trò làm luận án Tiến sỹ và Thạc sỹ,… cácthế hệ học trò của thầy, do thầy hướng dẫn phần lớn đều có khả năng hoạt độngtích cực, có hiệu quả rõ rệt, thậm chí có những đóng góp nhất định trong lĩnh vựcnghiên cứu, lý luận, phê bình văn học trong giai đoạn hiện nay” (tr.755 - 756).Chính sự chăm bẵm, vun đắp, dẫn dắt cho bao thế hệ môn sinh trưởng thành nên họđã luôn biết ơn, mãi khắc ghi trong trái tim, mãi nhớ về thầy của mình - PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện. Trong bài viết Thầy tôi… Cao Thị Hồng bày tỏ sựkính trọng, yêu mến, ghi nhận công ơn như trời biển người thầy của mình - PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện: “Tôi là một học trò nhỏ may mắn khi được Thầy - PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện cùng đồnghành trên một chặng đường khó khăn, nhiều chông gai, vất vả. Từ những nền tảngkiến thức tích lũy được của những năm tháng miệt mài học hành tôi đã tự vượtqua giới hạn của chính bản thân mình để trở thành một cô giáo yêu quý nghề dạyhọc, một nhà nghiên cứu, phê bình, sáng tạo văn chương có trách nhiệm với ngòibút của mình. Song, tất cả với tôi lúc nào cũng chỉ là thành công ở bước đầu, bởinhững gì tôi đã làm được còn rất là ít ỏi so với những tận tâm thầm lặng thầyđã dạy cho tôi. Tôi vẫn tiếp tục hành trình về phía trước với lựa chọn đường đicủa riêng mình để hy vọng tiếp tục sẽ chạm tay vào những ước mơ nhân văn tốt đẹp.Thầy Nguyễn Ngọc Thiện của tôi với tất cả tấm lòng nhân hậu đã dắt tôi đến cánhcủa khoa học và truyền trao cho tôi chìa khoa để tôi tiếp tục bước đi, và càngthấm thía một chân giá trị: cách biết ơn thầy duy nhất đúng là trò cần phải sốngthế nào để luôn là chính mình và làm được những gì có ý nghĩa cho con người vàcuộc sống với tư cách là một nhân vị, chứ không phải là một phóng thể” (tr.709).Tình nghĩa thầy - trò, công ơn chăm bẵm, dạy dỗ của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện cũngđược Đỗ Phương Thảo bộc bạch tâm sự trong bài viết Thầy giáo của tôi - PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện: “Thầy tôi đã dạy tôi không chỉ cáchthức, phương pháp của một người làm khoa học mà còn dạy tôi rất nhiều về cách sống,lối ứng xử trong đời. Một đời cần mẫn nghiên cứu, tập trung, chăm chú vào côngviệc, hết lòng, hết sức vì công việc. Không bị tác động bởi hào quang của ngườikhác, không bị ảnh hưởng bởi bạc tiền, Thầy tôi cứ thế sống bình thản, ungdung, tự tại,… điềm nhiên vượt qua mọi khó khăn mà không cần than thở một lờinào, cứ bình yên, vững chải như những tán cây bên hiên ngôi nhà sang trọng củaThầy, mấy chục năm qua” (tr.720 - 721). PGS. TS. Hà Công Tài trong bàiviết Người ở tuyến đầu mặt trận văn nghệ có một nhận xét rất đúng về conngười của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học lẫn trong cuộc sống đời thường: “Toàn bộ hoạt động của PGS. TS. NguyễnNgọc Thiện, dù trong công việc hay trong cuộc sống đời thường, toát lên khá đầyđủ phẩm chất khoa học và nghệ sĩ, phẩm chất vốn tiềm tàng trong con người anh.Anh là nhà khoa học và người nghệ sĩ thứ thiệt, chân thanh, sôi nổi. Và hơn hếtthảy, anh luôn là người đi đầu trong mọi công việc, luôn xứng đáng với tên gọiNgười tuyến đầu của mặt trận văn học nghệ thuật trên quê hương, đất nước mình”(tr.698)2.3. Phần III: Tự thuật - Hồi ức - Đối thoại gồm 160 trang, là phần của riêng PGS. TS.Nguyễn Ngọc Thiện, chủ yếu tập hợp 22 bài viết lớn nhỏ đã được in trên tạp chí,báo và sách nhằm cung cấp cho độc giả cái nhìn về Thế Uẩn, gia đình, dòng họ,quê hương, tự đánh giá về mình và tác phẩm của mình; về cái nhìn của Nguyễn NgọcThiện đối với các bậc trưởng thượng, bậc thầy và đồng nghiệp đàn anh đã dẫn dắtvào nghề nghiên cứu, phê bình văn học, cũng như sự điềm đạm, phải chăng trongtranh luận học thuật với một bạn văn về vấn đề bản quyền tác giả - vấn đề đãthu hút sự quan tâm của công luận trong năm 2014.Đầu tiên là 3 bản tự thuật và các bài viết tự đánh giá về 7 công trình(Tiểu luận - Phê bình - Chuyên luận) in riêng của tác giả - Nguyễn Ngọc Thiện,nhằm cung cấp cho người đọc một cái nhìn tương đối đầy đủ, trung thực, kháchquan về cuộc đời và sự nghiệp nghiên cứu khoa học, giáo dục hơn nửa thế kỷ đãmiệt mài, tâm huyết gắn bó. Những bản tự thuật về tiểu sử, tự đánh giá về một sốtác phẩm của Nguyễn Ngọc Thiện chính là những tư liệu tham khảo rất quý giá đểhiểu đúng về tiểu sử tác giả, về việc tự phê bình đối với tác phẩm do chính tácgiả viết ra. Giữ gìn và phát huy truyền thống của đại giađình 5 đời khuyến học, Từ người Bà - Tướng Bà Hội làng, …đến Bố Mẹnên duyên, nhờ “Nhị quang”!,… là những bài viết về dòng họ, gia đình và quêhương nơi Nguyễn Ngọc Thiện sinh ra, lớn lên cho ta thấy sự gắn bó máu thịt tự cội nguồn của một người con vùng văn hóa Kinh Bắc ântình, hào hoa, bạt thiệp.Những bài viết về các bậc thầy, đồng nghiệp, đàn anh - những bậcanh tài, những tấm gương trong lao động khoa học và nghệ thuật qua hồi ức củaNguyễn Ngọc Thiện như Thầy Hoàng Xuân Nhị - nhà nghiên cứu, dịch giả cần mẫn,nhà giáo tận tụy; Thầy chủ nhiệm Hà Minh Đức; Bài học về tư duythực chứng và đối thoại trong nghiên cứu văn học từ một người thầy; PhươngLựu - nhà lý luận, phê bình văn học đương đại; Được Hoài Thanh dẫn vào nghề;“Nam hữu kiều mộc…”; Kỷ niệm về GS. VS. Hoàng Trinh - người Thầy, ngườiAnh, nhà nghiên cứu lý luận, phê bình văn học hàn lâm,… đã thể hiện là ngườituy có năng khiếu Trời cho ít nhiều, nhưng ngày một trưởng thành là do biết tựhọc trong sách vở, học từ những người thầy, bậc đàn anh trong nghề, với tìnhthâm và sự liên tài, tri âm, tri kỷ, khiêm nhường, đúng như thành ngữ dân gianđã tổng kết “Không thầy đố mày làm nên”.Đặc biệt đáng chú ý ởtrong phần này, PGS. TS. đã cho đăng lại bài viết Về cáctiểu luận cho là của Lê Tràng Kiều trong Văn chương và hành động trao đổi với bạn vănđồng tuế - Anh Chi về vấn đề quan trọng làm nên “thương hiệu” của người cầmbút, đó là vấn đề bản quyền tác giả. Trong cuộc trao đổi này, với lý lẽ thực chứng,kiểu “Nói có sách, mách có chứng”, hoàn toàn thuyết phục, Nguyễn Ngọc Thiện đượcxem như là một luật sư bảo vệ quyền tác giả của cuốn sách này là thuộc về bangười, trong đó Hoài Thanh là người chủ chốt chứ không phải Lê Tràng Kiều nhưnhà nghiên cứu Anh Chi đã thừa nhận [Xem thêm bài viết PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện - Một đời vì sự nghiệpnghiên cứu khoa học, báo chí và giáo dục, in trong sách Nguyễn Ngọc Thiện Văn & Đời, tr.796 - 820]. Bàiviết này được xem là mẩu mực của việc phân tích thực chất bản quyền của tác giảvề bản quyền của tác phẩm Văn chương và hành động. Việc tác giả cho inlại bài viết thật sự là một bài học có ý nghĩa cảnh tỉnh chung đối với những người cầm bút nghiên cứu - phêbình - khảo luận hiện nay: dù bất cứ với danh nghĩa nào, đứng ở góc độ nào, thì trong tranhluận học thuật không thể tùy tiện suy diễn, hồ đồ, phiến diện, mà phải thượngtôn những căn cứ thực chứng, xác đáng không thể bác bỏ được, cùng với thái độvăn hóa, tôn trọng người đối thoại khi tranh luận học thuật. Cần tránh tự thị,bất chấp nói lấy được, áp đặt ý kiến thiếu căn cứ của mình và nhất là xúc phạmnhân cách khoa học của người chân thành trao đổi ý kiến với mình nhằm tìm đếnchân lý học thuật nhất.2.4. Phần Phụ lục cuối sách gồm có 56 trang. Phần nàydành riêng để công bố 3 Thư mục, đó là Cùng một tác giả, Thư mục nghiên cứuvề tác giả và Hợp tác khoa học Thầy - Trò (2000 - 2021). Đọcphần Phụ lục cuối sách bạn đọc sẽ hiểu hơn thêm nữa về một Nguyễn Ngọc Thiện trong Vănngoài Đời minh tuệ, đa năng, tài hoa qua một số bài thơ, tác phẩm nghệ thuật (ảnh,tranh, tượng), câu đối,… của các văn nghệ sĩ trân quý ứng tác làm quà tặng để đờinhư thơ Mừng Em thọ 75 của nhà thơ Ngọc Căn; thơ chữ Hán Tặng Thiệncông của tiến sĩ Lê Quang Tư, câu đối “Tâm tưởng hài hòa chân thiện mỹ/Giađình hạnh phúc thọ an khang” của GS. Anh hùng Lao động Vũ Khiêu tặng gia đìnhThế Uẩn năm 1997; bức thư pháp Phúc thần sự nghiệp hiển văn chương củanhà thơ Trần Đăng Thao; tượng chân dung bằng đồng của nhà điêu khắc Châu Đình Dzu;Chân dung ký họa mực nho của họa sĩ Vũ Xuân Dương,… Thư mục Cùngmột tác giả miêu tả theo đúng chuẩn nghiệp vụ của chuyên ngành Thư viện học,cho biết những tác phẩm đã xuất bản  củaPGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện được xếp theo trình tự thời gian, in đứng tên riêng có9 cuốn sách, chủ biên có 40 cuốn sách, in chung có 57 cuốn sách. Kế đến là Thư mục nghiên cứu về tác giả cũng được xếp theo trình tự thời gian, thống kê có tổng 134 bàiviết về Nguyễn Ngọc Thiện trong vòng 25 năm qua (1996 - 2021). Cuối cùng Hợp tác khoa học Thầy - Trò gồm danh sách 06 Nghiên cứusinh và 69 học viên Cao học từ năm 2000 đến 2020, thuộc các chuyênngành Lý luận văn học, Văn học Việt Nam, Báo chí học đã được PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện với tư cách giảng viên thỉnh giảng,trên cương vị người hướng dẫn khoa học, hợp tác khoa học chặt chẽ, để giúp các Nghiên cứu sinh, học viên Caohọc viết và bảo vệ thành công các Luận án Tiến sĩ, Luận văn Thạc sĩ tại các cơsở đào tạo Sau Đại học khu vực miền Bắc.Đáng chú ý là, các tấm ảnh được chọn lọc rất kỹ càng, trình bày đắcđịa ở phần Phụ lục (cùng với các tấm ảnh gắn với các bài viết ở các phầnI, II và III) đều được chú thích một cách rõ ràng, đầy đủ bằng tay nghề thành thục,điêu luyện của một nhà báo, nhà nghiên cứu chuyên nghiệp, đã đáp ứng tiêu chuẩn5W: ảnh về ai (who), về cái gì? (what), ở đâu? (where), lúc nào và tại sao?(when, why). Đặc biệt sự ghi chú về thời gian của từng tấm ảnh đặt bên cạnh nhau,cho thấy tiến trình và sự vận động của một con người tài hoa Nguyễn Ngọc Thiện trongquan hệ gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp và rộng hơn là quê hương, đấtnước. Chính tính chân thực - lịch sử của con người, sự kiện qua việc chú thích ảnhrành mạch như thế, đã thu hút được sự chú ý cũng như sự tin cậy của người đọc.Qua 3 Thư mục đầy đủ ở phần Phụ lụccuối sách công bố rất quan trọng này, đã cho thấy được Nguyễn Ngọc Thiện - một nhà khoa học luôn đề cao tư duy,phương pháp thực chứng, lao động khoa học, nghệ thuật và giáo dục của mình vớicác kết quả cụ thể đã khiến Thế Uẩn trở thành một “phu chữ”, một bậc hậu sinh“trước tác đẳng thân” kế tục các tấm gương của các bậc tài danh như Lê Quý Đôn,Phan Huy Chú, Tô Hoài, Nguyễn Hiến Lê, Hà Minh Đức, Ma Văn Kháng,… 3. Nguyễn Ngọc ThiệnVăn & Đời là mộtấn phẩm mẫu mực về nghiệp vụ xuất bản sách: hay, đẹp, sang trọng, chỉn chu,khoa học trong trình bày văn bản, có sức thu hút mạnh mẽ đông đảo người đọcsành điệu. Hiện nay, rất ít có một ấn phẩm nào thuộc thể loại “dâng cụ” đượcthực hiện một cách tâm huyết, chuyên nghiệp, để đời mang đậm dấu ấn về thương hiệu,cá tính khoa học - nghệ thuật Nguyễn Ngọc Thiện ở vào tuổi 75 xưa nay hiếm, nhưsách này! Tôi thiết nghĩ, sự ra đời tác phẩm Nguyễn Ngọc Thiện Văn & Đờiđã đánh dấu được một mốc son quan trọng trong việc làm sách hiện nay, nó gợi ýcho các nhà nghiên cứu, phê bình văn học cần phải có một cuốn sách như thế, nhằmmục đích phục vụ, nghiên cứu về mình, về những bài viết liên quan đến mình. Đểcó được một công trình đồ sộ tương tự, chúng ta phải chuẩn bị ngay từ bây giờ,chứ không để nước đến chân mới nhảy. Có một số người đã thú nhận với tôi rằng:muốn làm một tác phẩm như PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện nhưng lại không thể thựchiện được, vì không thể truy tìm một số tư liệu, bài viết trước đó đã bị thất lạc.Tôi hi vọng, sau khi tác phẩm này ra đời sẽ trở thành một hiệu ứng Domino để nhữngngười cầm bút chuyên nghiệp có động lực thực hiện một tác phẩm để đời như thế,thậm chí còn hơn thế nữa.Nguyễn Ngọc Thiện Văn & Đời chính là khúc vĩ thanh có hậu đối với PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện. Sau những thành công cảlận đận, bất như ý, cuối cùng với sự tận tâm, ý chí nghị lực trong quá trìnhgây dựng cho mình một tên tuổi, một thương hiệu nghề nghiệp Nguyễn Ngọc Thiệnđã được đền đáp, ghi nhận, xứng đáng là một nhà khoa học nghiên cứu - phê bìnhvăn học nghệ thuật có tài, một nhà báo văn nghệ lão thực, một nhà giáo tận tâmvới việc đào tạo thế hệ kế cận, “truyền nhân”,… Một con người tự trọng, tử tế,khoan dung, nhân ái, không chạy theo tiền tài, địa vị, hư danh mà suốt đời đeođuổi, cống hiến hết mình cho sự nghiệp văn hóa, văn nghệ, giáo dục của nướcnhà. Tôi thiết nghi rằng, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Thiện thật xứng đáng là mẫu ngườivăn hóa trí thức - thuộc về những kẻ sĩ nhân cách đáng trọng, có tài, có đức,hiếm có của thời nay.