Tưởng nhớ cụ Vũ Văn Kính - Tác giả của Đại từ điển chữ Nôm

Hiện nay trên Internet đã có nhiều trang website về chữ Nôm; đối với những người có quan tâm đến chữ Nôm thì đây là những công cụ rất quý. Đó chính là những công cụ quan trọng để bảo tồn tinh hoa văn hóa dân tộc. Nhưng có lẽ ít người biết rằng Vũ Văn Kính (từ đây xin phép đựơc viết tắt VVK) - là người có nhiều đầu sách chữ Nôm nhất Việt Nam. Trong bài này tôi xin có đôi lời giới thiệu về tác giả độc đáo này với Người Viễn Xứ. ■ Đôi nét về tác giả Xuất phát là người có sở thích sưu tầm sách chữ Nôm (nhất là Nôm Kiều), rồi qua Trung tâm Quốc học Sài gòn của giáo sư tiến sỹ Mai Quốc Liên mà tôi may mắn biết tác giả VVK. Tôi làm quen được tác giả này gần 10 năm rồi, nhưng quan hệ rất thân tình. Nhờ quan hệ thân tình đó, cụ đã cho tôi trên 10 đầu sách Nôm quý của cụ: Tự điểm Nôm, Tự vị Nôm, Bảng tra chữ Nôm thế kỷ 17, Bảng tra chữ Nôm sau thế kỷ 17, Bảng tra chữ Nôm Miền Nam, Truyền Kiều đối chiếu chữ Nôm - Quốc ngữ; Tìm nguyên tác truyện Kiều; Đại từ điển chữ Nôm. Cụ còn nhường cho tôi nhiều cuốn sách Nôm của tác giả nước ngoài như Tự điển chữ Nôm 1988 - của tác giả Nhật bản Yonosuke Takeuchi; hoặc cuốn Dictionnaire hisstorrique des Ideogranmess Vietnamniens - của Paul Schnende 1992; hoặc như cuốn Dictionnaire annammite francaise - của Jean Bonet 1898. Cụ còn tặng tôi cuốn sách Nôm in ở Nhà thờ Phát Diệm về Sổ tay chữ Nôm cho người công giáo trong giao dịch dân sự (mua bán nhà cửa dất đai, cưới hỏi, hiếu hỷ v.v…). Cụ đã gần tuổi 90, không biết có phải cụ ”trông giỏ bỏ thóc - trông mặt gửi vàng” không? Nhưng tôi thấy lo lắng quá, khi cụ tặng những cuốn sách Nôm vô giá này. Tuy bất an, nhưng lòng tôi tự nhủ “đây là cuộc chạy tiếp sức của nhiều thế hệ, nhưng rất âm thầm - lặng lẽ - vô danh để giữ ngon lửa văn hóa Việt nam nghìn đời bất diệt”. Xin cụ cứ yên lòng! Hiện nay tác giả VVK cư trú tại 205/39/49 Trần Văn Đang, quận Ba, thành phố Hồ Chí Minh, Điện thoại: 08.8840262. Mỗi lần từ Hà nội vào Sài gòn, tôi đều thu xếp thời gian, thậm chí chỉ 5 -10 phút để đến tận nhà thăm cụ. Ngôi nhà tác giả ở, tôi đã đến nhiều lần, do Sài Gòn đánh số nhà hết sức thiếu khoa học, nên rất khó nhớ, vừa qua vợ chồng tôi đi xuyên Việt qua 50 tỉnh thành phố, tôi đưa vợ tôi đến thăm cụ bằng taxi xuất phát từ khách sạn Thắng Lợi -14 Võ Văn Tần, lái xe taxi đi loanh quanh tìm mãi không ra số nhà trên, đêm đã muộn, lái xe taxi xin lỗi vợ chồng tôi. Chúng tôi thanh toán tiền cho taxi mà lòng cứ áy náy đến tận hôm nay. Có lần cụ từ Sài Gòn về quê để khánh thành mộ Tổ họ Vũ ở Hưng yên. Cụ qua Hà Nội nghỉ ở Khách sạn Đồng Lợi (phố Lý Thường Kiệt cắt đường Lê Duẩn).Tôi nhớ hôm ấy, Hà nội rét cắt da, tôi đưa đến cho cụ quần len, áo len, mũ len và áo rét và găng tay chống lại cái lạnh sau gần 30 năm xa đất Bắc của cụ. Thời gian của cụ ở Hà Nội rất eo hẹp, những tôi vẫn thu xếp mời cụ đi thưởng thức nghệ thuật ẩm thực Hà nội tại Phố ẩm thực - Tống Duy Tân. Hôm ấy mời cụ dùng món thịt gà ác tiềm thuốc Bắc và uống rượu sâm. Chủ quán rất vinh dự được gặp khách quý gốc Bắc từ Sài gon ra, nên phục vụ rất chân tình chu đáo. Cụ đã kể về cuộc đời giông bão qua chiến tranh khốc liệt nhưng vẫn đam mê đeo đuổi chữ Nôm của cụ. Tôi kém tác giả chừng 25 tuổi, do vậy tôi coi cụ như bậc trên và thâm tâm vẫn coi cụ là thầy về chữ Nôm của mình. Nhưng cụ vẫn một mực khiêm nhường “Tôi không dám làm thầy ông tiến sỹ“. Nhưng tôi vẫn thấm nhuầm câu dạy từ ngày đầu cha tôi dạy tôi học chữ Nôm “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”. Khi tái bản lần thứ Ba cuốn Ngoa ngữ trong dân gian Việt nam tại Nhà xuất bản văn hóa dân tộc Hà Nội, đã từng được tặng thưởng của Ủy ban Hiệp Hội văn học nghệ thuật trung ương Việt nam (51 Trần Hưng Đạo, Hà Nội), tôi đã chính thức kính nhờ cụ hiệu đính phần chữ Nôm của cuốn sách. Tôi ở Hà nội còn cụ ở Sài gòn, người viết chữ cho sách của tôi lại ở Huế (Nguyễn Phúc Hải Trung), do vậy phải trao đổi với nhau nhiều lần, qua đó càng hiểu thêm vốn chữ Nôm uyên bác của cụ, tôi càng khâm phục sức lao động phi thường hàng chục năm, nhất là sau 1975 lại đây của cụ. Qua lời cụ kể tôi được biết, cụ sinh ra ở Hưng Yên trong một gia đình công giáo nhiều đời. Gia đình cụ là gia đình làm thuốc Đông Y rất có danh tiếng ở vùng đồng Bằng Bắc Bộ. Năm 1954 do thời cuộc, cụ và gia đình đã “theo Chúa“ di cư vào Nam. Cụ vẫn nối được nghề làm thuốc gia truyền, đồng thời đứng vững trên tuyến đầu trong lĩnh vực dạy và làm sách Nôm ở phía Nam. ■ Đôi nét về tác phẩm Sách của VVK rất nhiều, trong khuôn khổ bài này, tôi chỉ xin phép điểm vài cuốn sách của cụ. Hẹn dịp khác sẽ phân tích kỹ từng cuốn sách của cụ. Cụ là ngưòi công giáo làm thuốc đông Y, cho nên cụ đã làm được một số sách thuốc về Đông Y. Sách thuốc của cụ đang có bán tại các hiệu sách Sài Gòn và toàn cõi Việt nam ví dụ có 500 bài thuốc gia truyền hoặc cuốn 400 bài thuốc gia truyền diễn ca. Cụ nổi tiếng với bè bạn Sài Gòn với bài thuốc “Lão Bạng sinh châu” nghĩa là Trai già nhả ngọc. Bài thuốc này dùng cho người hiếm con vì vợ hay chồng suy tinh, khí - ngâm với 3 lít rượu ngon, nếu sắc thì chia làm hai thang, kẻo uống một lần khó tiêu hết được chất thuốc. (tại trang 12 cuốn 500 bài thuốc gia truyền Nhà xuất bản TP.Hồ Chí Minh in lần thứ ba năm 1997: Bài thuốc gồm có Bắc phòng đẳng 6 đồng cân, Bạch linh 4 đồng cân, Chích cam thảo 4 đồng cân, Bạch thược sao 4 đồng cân, Thục đại tốt 1 lạng, Xuyên tục đoạn 4 đồng cân, Long nhãn nhục 1 lạng, Hoàng Tinh 5 đồng cân, Đường tảo nhân 5 đồng cân, Dâm dương hoắc 1 lạng, Sơn dương 1 lạng, Nhị hồng sâm 1 lạng, Bạch truật sao 4 đồng cân,Xuyên quy đầu6 đồng cân, Đỗ trong sao 5 đồng cân ,Ngưu tất 3 đồng cân, Câu kỷ tử 6 đồng cân,đại tảo 1 lạng ,Nhục thung dung 1 lạng và Lộc giao 1 lạng). Ông còn là người làm sách Những phương thuốc hay của thái y viện triều Lê hoặc cuốn Bút hoa y cảnh (quyển 2,3,4). Tôi là người chơi sách Nôm, nên theo thiển kiến của tôi tác giả công giáo này đáng được quý trọng chính là mảnh sách chữ Nôm. Tôi xin điểm ra đây những tẩm phẩm cùng một soạn giả: Từ điển chữ Nôm, Tự vị Nôm, Bảng tra chữ Nôm thế kỷ 17, Bảng tra chữ Nôm sau thế kỷ 17 (tức là chữ Nôm của thế kỷ 18, 19 và 20); Bảng tra chữ Nôm miền Nam; Truyện Kiều (đối chiếu chữ Nôm - Quốc Ngữ); Gia huấn ca (đối chiếu chữ Nôm - Quốc Ngữ), 30 tác phẩm của Maiorica (chữ Nôm thế kỷ 17), Đối chiếu chữ Nôm - Quốc ngữ (đã phiên âm xong, in vi tính, dùng làm tài liệu tham khảo, chưa xuất bản). Ngoài ra cụ còn có nhiều tác phẩm Nôm chưa công bố như: Hội đồng tứ giáo, Phụ Mẫu báo ân trọng kinh, Tứ nguyên yêu lý, Lâm mệnh, Kinh nguyện hàng ngày . Gần đây cụ đã viết cuốn Học chữ Nôm. Cuốn sách đã được tái bản nhiều lần). Năm 2003 Nhà xuất bản Cà Mau tái bản. Sách dày 188 trang, chia ra mười phần gồm Lời nói đầu; Dẫn nhập (nguyên nhân sáng tạo chữ Nôm, chữ Nôm có từ bao giờ và ai đặt ra); Phân tích cách cấu tạo chữ Nôm (đọc theo âm Hán Việt, Mượn chữ Hán nhưng không dùng âm mà lại đọc theo âm nghĩa của chữ Hán ấy, Loại giả tá, Loại hội ý, Loại hài thanh, Chữ Nôm theo bộ của chữ Hán); Vài nét về chữ Nôm thế kỷ 17; Vài nét về chữ Nôm Miền Na; Mấy kinh nghiệm về đọc chữ Nôm; Ưu khuyết điểm của chữ Nôm; Phần chữ Nôm thực tập; Phiên âm và giải thích hai bài mẫu và Phiên âm các bài tập. Đây là cuốn sách dạy chữ Nôm được giải thích đầy đủ, cặn kẽ về cách cấu tạo hấp dẫn nhất. Nó cần thiết cho những ai còn quan tâm đến sự tồn vong chữ Nôm ở Việt Nam hôm nay và mai sau. Cuốn Đại tự điển chữ Nôm Nhà xuất bản Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh Trung tâm nghiên cứu quốc học Sài Gòn, sách dày 1567 trang, đúng như tác giả dưới 90 tuổi VVK nói: đây là cuốn sách tổng kết thành quả lao động miệt mài cả đời mình. Để làm cuốn này tác giả đã thai nghén hàng chục năm nay, tham khảo trên 71 khối tư liệu khổng lồ về chữ Nôm khác để “cô đặc như thuốc Bắc” để có cuốn sách bất tử này trong kho tàng chữ Nôm. Bảng tra chữ Nôm sau thế kỷ 17 do Hội ngôn ngữ TP.Hồ Chí Minh in 1994 với 311 trang. đây là cuốn sách tổng kết chữ Nôm của thế kỷ 18, 19 và 20. Theo tác giả VVK âm chữ Nôm khác chữ Hán nhiều, ví dụ âm “ốt” có đến 20 cách đọc khác nhau (chốt, chút, rót, rốt, đốt, chót, thót, thoắt, tót, tuốt, sót, sút…) hoặc như âm “du” có 27 cách viết khác nhau. Với vốn chữ Nôm uyên bác, qua cuốn sách này tác giả đã giải mã được rất nhiều chữ Nôm khó nhất của Việt nam. Truyện Kiều (đối chiếu Nôm - Quốc ngữ ) và cuốn Tìm nguyên tác Truyện Kiều là hai cuốn sách công cụ quý cho nhưng ai muốn hiểu thấu đáo Truyện Kiều, đây là truyện chưa tìm thấy bản thảo gốc của Nguyễn Du. Theo tôi nên xếp VVK ngồi cùng mâm với những nhà nghiên cứu Kiều số 1 của Việt nam. Hai cuốn sách này giúp tra cứu hiệu quả chữ Nôm đang còn gây tranh cãi. Có lẽ tác phẩm Nôm xếp từ dưới đất lên thì nó đã cao hơn đầu tác giả. Còn nếu cả bản thảo thì phải xếp ngập nhà tác giả. Nhìn cụ già đã hơn 80 gần 90 mươi mà vẫn tha thiết với bảo tồn chữ Nôm, tôi thật cảm phục. ■ Đôi lời nhận xét cá nhân Từ gia đình làm thuốc Đông Y có vốn Hán học, VVK đã kiên trì học hỏi để đạt đến đình cao kỷ lục làm sách Nôm. Đó là một tấm gương học tập rất đáng để cho thế hệ trẻ noi gương. Là người gốn Bắc do thời cuộc đã bị cuốn theo làn sóng di cư vào Nam “theo chúa“, nhưng VVK vẫn tìm cho mình một hướng đi thật đúng đắn vẫn ”kính chúa yêu nước” qua những tác phẩm Nôm bất tử cho mọi tủ sách gia đình và mọi thư viện các cấp ở Việt Nam và cho mọi thư viện ngoại quốc khi nghiên cứu về Nôm của Việt nam. Uy tín quốc tế của VVK rất lớn. Nhiều tác giả khi soạn sách Nôm đã phải tham khảo sách của VVK, ví dụ Paul Schneide năm1992 làm cuốn Dictionnaire Historrique des Ideogrammes Vietnamniens, tôi đã tìm thấy trong danh mục tài liệu tham khảo có cuốn Tự vị Nôm Vu Van Kinh et Nguyen Van Khanh, Sài Gòn 1970 universite de Saigon, sách của VVK đã là cơ sở cho nhiều tác giả nước ngoài khác làm sách Nôm. Về quan hệ cá nhân với tác giả Vũ Văn Kính, tôi thực sự hạnh phúc đã có được những sách có chữ ký tặng của tác giả Vũ Văn Kính, đây là một phần tài sản của tôi đề dành cho con cháu sau này. Tôi cũng thực sự biết ơn cụ đã hiệu đính phần chữ Nôm trong cuốn sách đã được giải thưởng cấp quốc gia của tôi. Nhờ cụ mà cuốn sách thêm sang trọng và có chỗ đứng xứng đáng trong văn học dân gian Việt nam. ■ Kết luận Là thầy thuốc Đông Y, gốc công giáo đã vượt qua bao thử thạch khốc liệt trong chiến tranh cũng như hoà bình, nay đã cao tuổi, nhưng vẫn nêu gương sáng cho lớp trẻ và những người quan tâm đến di sản Nôm Việt Nam. Tác giả VVK người công giáo “kính chúa yêu nước “ thật đáng khâm phục. Tác giả bài viết: N.V.H