tạp chí Nam phong tục ngữ Việt

Đọc Lại "Tục Ngữ" "Vị thần nể cây đa" Trên Tạp Chí Nam Phong Đầu Thế Kỷ 20 Cách đây gần 80 năm, khoảng đầu thế kỉ 20 , trên TC Nam Phong ( xin phép viết tắt là NP) đã có bài " Tục ngữ phú " của Phạm Như Môn ( Xin phép viết tắt PNM). .Tác giả PNM viết dưới thể loại "Phú" nhưng chất liệu của bài này "lắp ghép "lại hoàn toàn là " Tục ngữ". Nếu đếm chi li có lẽ có đến gần nghìn câu "tục ngữ" Việt . Ca dao dân gian sang tác từ " trái tim' , còn " Tục ngữ ' thì sáng tác từ"lí trí " qua lao động sản xuất , chiến thắng thiên tai địch họa . Thế hệ trước đúc kết truyền khẩu cho thế hệ sau . Qua con dâu , con rể hoặc các cuộc di dân tập thể , những kho tàng " văn hóa dân gian " vô giá ấy được mang theo những "chân trời góc bể". Sau đó qua hội thoại hàng ngày , " Tục ngữ" được truyền dậy qua nhiều thế hệ! Đôi khi dù kẻ thù xâm lược có hủy diệt thậm chỉ cả " kinh đô" , nhưng những viên ngọc quý giá này vẫn được nâng niu giữ gìn trong sâu thẳm lí trí của các tấm lòng Việt. Nhân nghiên cứu TC NP chúng tôi thấy Tác giả PNM trong tác phẩm đã chia bài "phú" của mình thành 100 đoạn. Mối đoạn tác giả PNM đều có đặt tên theo " vần ' ví dụ như Vần khôn,giồn,ra,mặt,sự,thật,mất,lòng,trong,cân,tục,ngừ,chẳng, nào,sai,nhắn,như,ai,ôi,nghe,lời,chuyện,họp,giở,thu,hay,bày,như,phơi,thóc,lọ,là,đàn,đọc,mmấy,động,tình,vui,lao,nhiêu,khách,dơi,phàm,người,có,học,đúc,văn,rèn,liếng,đứng,bút,nghiên,trên,bậc,quan,dưới,miền,tổng,lý,cùng,thầy,nho,sĩ,vơi,chị,nữ,sinh,kính,trình,các,đấng,cả,mọi,tân,bằng,mở,trí,rộng,ghi,nên,vi,sửa,chữa,mà,chớ,chê,cười,hậu,thứ,cho,tôi,cám,ân,vạn,bội. Bài phú độc đáo bởi đã được tác giả cấu kết các câu tục ngữ thành một tác phẩm giàu bản sắc văn hóa Việt ! Hoàn cảnh lịch sử đã khác , điều kiện kinh tế , chính trị xã hội, thậm chí khí hậu cũng biến đổi cơ bản so với thời tác giả PNM viết bài phú trên ; Hậu WTO , nay 2011 đọc lại những câu " Tục ngữ " đầu thế kỉ 20 , nhưng theo thiển kiến chúng tôi vẫn thấy nó có giá trị truyền dậy rất hữu ích. Xin phép được xếp sắp theo các tiêu chí dưới đây một số câu Tục ngữ từ tác phẩm phú của PNM 1- Về đồng tiền : Đời nay nén bạc đâm toạc tờ giấy Nhiều tiền là tiên cõi trần Có tiền mua tiên cũng được Đồng tiền làm phấn con người Tiền tài thân ngoại vật , có thì rằng có, không thì rằng không Tiền ít lại muốn thịt nhiều Của cờ bạc để sân Bà là bà vì tiền thóc, bà cóc vì ai Rẻ tiền mặt, đắt tiền chịu Tiền là áo ,gạo là cơm Trăm ơn không bằng hơn của Đồng tiền không chân chạy được Của vào nhà quan như than vào lò Trăm người bán vạn người mua Hòn đất quăng đi , hòn chì quăng lại Công nơ nhất trả nhì khất Cờ bạc về sáng Đắt như là thuốc, rẻ như rau rong 2- Về tâm linh: Xem bói ra ma Thần cây đa, ma cây gạo , cú cáo cây đề,: giống như nhau cả! Lấy vợ kiêng tuổi đàn bà, làm nhà kiêng tuổi đàn ông Khấn vái rác rơm ,tiền tài cho mồm ông thày bói Vị thần nể cây đa Quỷ tha ma vồ Sống dầu đèn , chết kèn trống Khỏe như quỷ Xem bói ra ma , quét nhà ra rác Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà chắc có điềm giàu Người sống vì mồ mả , chẳng sống vì cả bát cơm Ví dù đất biết nói năng thì răng thày rụng Cha cũng kính mẹ cũng vái , thờ như thờ vong Giàu làm phúc , khó làm duyên Sông có khúc , người có lúc Ở hậu rồi mai gặp hậu Trai Bát Tràng ,Thành hoàng Kiêu Kị No nên Bụt , đói nên ma Ma cũ bắt nạt ma mới Tam nam bất phú , ngũ nữ bất bần Làm oán nên oán , làm ơn nên ơn Trai cao lưỡng quyên ,gái mắt một mí 3- Về gia đình : Phụ tử tình thâm Chim có tổ người có tông Con non cha già Lấy chồng xem họ Rau nào sâu ấy Cha già quyền con Chồng như giỏ vợ như hom Con có cha như nhà có nóc Cha sinh mẹ dưỡng Đời cua cua máy , đời cáy cáy đào Xẩy cha còn chú Thấy sang quàng làm họ Cháu bà nội tội bà ngoại Mẹ hát con khen Cha chung không ai khóc Rỏ nhà ai quai nhà ấy 4- Về quan hệ xã hội Bia miệng không mòn nghìn năm Khôn đâu đến trẻ , khỏe đâu đến già Ra đường hào hoa , về nhà rỗng tuếch Chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng Cậy thế cậy thần 5- Về giầu và nghèo Đi ngựa về xe Chó cắn áo rách Nhà giàu mở đám , thất nghiệp nằm đình Đít không khố đầu không khăn Ăn mày chẳng tày giữ bị Có sẻn mới giầu Thấp cổ bé họng Giàu làm phúc khó làm duyên Nhà có cơm tấm thịt đông Nhà nghèo thì cơm sung cháo rền Kẻ sang tràng kỉ bát tiên Kẻ hèn ổ rơm nằm bếp Kiết đến lõ tĩ Tiền vào nhà khó như gió vào nhà trống Nhà nghèo gặp bệnh trọng Nhà giầu bán chó nhà khó bán con Bụng đói đầu gối phải bò Khăn mảnh bát,dép quai mo,áo nước dưa,quần cũ dỉ Khó giữa đầu , giầu giữ của V.v… Trong bài "Tục ngữ phú " của PNM có nhiều câu theo chúng tôi rất độc đáo , ví dụ như Người lùn xem hội Thò lò ngã bốn mặt ( Tít thò lò NVH) Mười câu nói hay không bằng một câu nói dở Cậu chết mợ người dưng Mẹ để đồ thì mát , con để đồ vừa tát vừa đánh Dẫu rụng răng cũng thể hùm Hoc dốt đồ tốt lại muốn Chẳng giỗ thì nếp còn đấy Một người thì kín chin người thì trống Thủng thả thủng thỉnh,chán như con đĩ chơi trăng Ăn cả rắn thằn lằn,còn vẽ con sư tử Rồng leo cây nghệ ,voi đỗ cành rào Chữ xấu mèo cào ( chữ xấu như gà bới NVH) Mình khôn để ai dại Nói ra giọng rượu chẳng hơi riềng cũng hơi men Thợ may thì ăn hơi giẻ, thợ vẽ thì ăn hơi hồ, thày đồ thì ăn bớt chữ , làm gì chẳng có ăn Gió liệu chiều che ( Gió chiều nào che chiếu ấy NVH ) Đã hỏng nồi thì lôi lấy rế Chẳng ưa dưa có bọ ( Chẳng ưa dưa có dòi NVH) Sang nước Lào phải ăn mắm ngóe Vắng mặt gọi thằng Ngô , có mặt kêu Ông Sứ ( Vâng dạ trước mặt ,đấm C.sau lưng câu này tôi nghe được từ Chị Tư Vân Mĩ Tho( Tiền Giang ) thời chiến tranh đánh diệt chủng Pôn Pôt NVH). Tớ ruồi thầy mật Làm đĩ có gan ( Có gan làm đĩ có gan chịu đòn NVH) Mật ít ong nhiều ( Mật ít ruồi nhiều NVH) Bù nhìn coi dưa , đười ươi giữ ống Phải gai lại lấy gai nhể Hươu trỏ là ngựa ,đỉa cũng như rươi Lếu láo bố cu nhăng ,nhếch nhác con mẹ mốc Nói chẳng hở hàm răng Củi đậu lại nấu đậu Hùm tha lợn chẳng sao ,mèo tha thịt đuổi cùng củ-tỉ Lệnh vua phải thua lệnh làng ( Phép vua thua lệ làng NVH) Không hoài thóc ta cho gà người bới Nửa miếng giữa làng bằng sàng xó bếp Tốt danh hơn áo lành Già lừa đẻ non ngựa, máu bò như tiết dê Chó dại có mùa người dại quanh năm Một người làm đĩ xấu cả mĩ danh đàn bà Người chết rồi mới chết tật Mắt sắc như dao cau ,mồm ướt như cầu rửa Trai phải hơi gái bè vó trôi bão v.v… Tuy đã nghiên cứu kĩ "Tục ngữ phú" cua PNM , nhưng còn nhiều điều vẫn chưa hiểu , ví dụ Tại sao tác giả lại đặt 100 đoạn mà không phải dưới 100 hoặc trên 100 . Hoặc Bí ẩn đặt tên các đoạn vẫn chưa rõ , cố lí giải nhưng mới " loáng thoáng hoặc "mù mờ " , ví dụ Vần 93 thấy có câu " Ở hậu rồi mai gặp hậu ' thấy tác giả PNm đặt cho tên " Vần hậu"; Vần 95 đặt là " Vần cho" thấy có câu "tục ngữ: Không làm ai cho". Tác giả dùng phương pháp( phỏng vấn trực tiếp những người cao tuổi +/_ 100 tuổi hoặc thông qua các Cộng tác viên ( thày giáo /học sinh…) bằng các phiếu điều tra kiểu Xã hội học sưu tầm nào mà có "ngân hàng dữ liệu" tục ngữ phong phú như vậy? Hoặc đi sâu vào nội dung nhiều câu Tục ngữ mà tác giả PNM sưu tầm , chúng ta vẫn chưa hiểu từng tận. Hoặc phần kết " Tục ngữ phú" của PNM khóa lại như sau :" Ăn cơm mới nói chuyện cũ quản chi sâu rẫy nồi canh hay thì khuyên bàn ta rặn, đúng thì như cá không ăn múi( muối NVH), vẫn biết rằng lời thì ai nghe xiết,nhiều quá hóa nhàm! Thế mà câu nói của người đời xưa hay còn sót ói. Dẫu rằng kể lể lôi thôi như trôi thòi ruột,bất hạ thiên ngôn;nhưng sánh với kẻ lo co lo bò trắng răng sai thắng kỷ bội ; xin các khan quan làm ơn xét tới "! Có lẽ mỗi thế hệ tùy thuộc vào hoàn cảnh sống cụ thể mà " sang tác " ra Tục ngữ mới. Xin phép nêu vài ví dụ sau đây mà tôi còn nhớ : Khi còn chiến tranh Chống giặc Mĩ xâm lược, ở phía Nam xuất hiện các câu tục ngữ chẳng hạn : " Ăn cơm quốc gia (ám chỉ chính quyền SàiGòn) lại thờ ma cộng sản (ám chỉ theo chính quyền Hà Nội); còn ở phía Bắc lại có các câu tục ngữ ví dụ " Nghiêng đồng đổ nước ra sông" hoặc " Thóc không thiếu 1 cân , quân không thiếu 1 người , tất cả vì Miền Nam ruột thịt" Hoặc câu " Ngày Bắc đêm Nam ' ( ám chỉ tâm sự của anh em miền Nam tập kết ra miền Bắc , tưởng 2 năm tổng tuyển cử thống nhất đất nước , nhưng phải đằng đẵng chờ đợi kiểu Ngày sống ở phía Bắc đêm lại tha thiết nhớ quê hương ở phía Nam . Sau 30 tháng 4 năm 1975 thì " hội chứng "này mới chấm dứt với hàng vạn gia đình vì Nam Bắc chia li ! Bước sang kinh tế thị trường và mở cửa , hậu WTO ngoài chợ đen (chợ trời) xuất hiên câu Tục ngữ : Tiền là tiên là Phật , là sức bất của tuổi trẻ , sức khỏe của ông già , là cái đà danh vong , cái lọng che thân , cán cân công lí?". Đọc bài "Tục ngữ phú " của PNM cách đây gần 80 năm (bằng tuổi chị dâu cả nhà tôi quê Bắc Ninh) , thấy trí tuệ dân gian là bất tận, chỉ truyền miệng mà vẫn gìn giữ mãi cho con cháu muôn đời triết lí & kinh nghiệm sống để thích nghi thông minh nhất với từng hoàn cảnh cụ thể ./.